راهنمای تهیه محلول غذایی برای کشت هیدروپونیک
احتیاجات غذایی گیاه و انواع محلول های غذایی (خصوصیات یک محلول غذایی مناسب)
فرمول های غذایی متعددی برای کشت هیدروپونیک وجود دارد که بیش از 40 سال بر روی آنها تحقیق و مطالعه شده است.بعضی از این محلولها برای گیاهان خاصی طراحی شده اند ولی بعضی نیز برای تمام گیاهانی که در کشت هیدروپونیک استفاده می شوند بکار می روند. برای رشد گیاهان در کشت هیدروپونیک باید مقدار عناصر مختلف در یک رنج مشخص حفظ شوند که این کار نیاز به آزمایش مرتب محلول غذایی دارد. در کشت هیدروپونیک اشتباهات را به سختی می توان جبران کرد زیرا در این روش هر عنصر اثر خود را به سرعت نمایان می کند. بنابراین باید دقت زیادی در انتخاب یا ساخت محلول غذایی بکار برد.
میانگین عناصری که در یک محلول غذایی مناسب وجود دارد
|
عنصر |
مقدار بر حسب PPM |
| نیتروژن(شکل نیترات) | 70-300 |
| نیتروژن(شکل آمونیوم) | 0-31 |
| پتاسیم | 200-400 |
| فسفر | 30-90 |
| کلسیم | 150-400 |
| گوگرد | 60-330 |
| منیزیم | 25-75 |
| آهن | 0.5-5.0 |
| بر | 0.1-1.0 |
| منگنز | 0.1-1.0 |
| روی | 0.02-0.2 |
| مولیبدن | 0.01-0.1 |
| مس | 0.02-0.2 |
آزمایشها
نشان می دهد که هر یک از عناصر مورد نیاز گیاه کار بخصوصی در رشد گیاه
انجام می دهد. بنابراین شناخت نقش عناصر و علائم کمبود و زیادی آنها برای
کنترل تغییرات محلول الزامی است .
عناصر اصلی و مهم
نیتروژن:
نیتروژن
یکی از اجزای موجود در پروتئین است که به صورت غذا در گیاه ذخیره می شود.
نیتروژن معمولا در بخشهای دیگری از سلول مثل کلروفیل و همچنین در ساختار
آمینو اسیدها نیز وجود دارد.
علائم کمبود: روشن تر شدن قسمتهای
سبز گیاه - تغییر رنگ برگهای پیر به رنگ سبز روشن و علائم شدیدتر رنگ برگ
به زردی می گراید و سرانجام موجب مرگ برگ می شود.
علائم زیادی:
افزایش نیتروژن باعث تولید گیاه پر آب و ضخیم و در نتیجه تغییر رنگ شاخ و
برگ به رنگ سبز تیره می شود. همچنین گیاه نسبت به بیماریها و آفات حساسیت
زیادی پیدا می کند.افزایش نیتروژن در محصولات میوه ای باعث آسیب شکوفه و گل
می شود و کیفیت محصول را کاهش می دهد.
بهترین میزان برای یونهای نیترات
75% و برای آمونیوم25% می باشد. در سیستم های چرخه ای 5% آمونیوم از کل
نیتروژن کافی است ولی در سیستم های غیر چرخه ای یک درصد بیشتری احتیاج است.
افزایش
غلضت نیترات باعث کاهش تعداد تارهای کشنده ریشه نیز می شود. اگر منبع اصلی
تامین نیتروژن آمونیوم با شد می تواند گیاه را مسموم کند. آثار این
مسمومیت در ساقه و برگها توسعه پیدا می کند و برگها به صورت پیاله ظاهر می
شوند و همچنین بافت های آوندی خراب می شوند. آمونیوم مانع از عملکرد کلسیم،
که برای نگهداری دیواره سلولی لازم است می شود در نتیجه گیاه پژمرده می
شود. اگر شاخه های مبتلا شده را از وسط ستون ریشه ای ببریم یک محیط سیاه و
فاسد از بافت پیوندی را مشاهده می کنیم.
غلظت نیتروژن در اکثر فرمولهای محلول غذایی بین 100 تا 200 mg/l است و نسبت نیترات به آمونیوم در حدود 3 یا 4 به 1 است .
منابع نیتروژن عبارتند از :
منو یا دی هیدروژن فسفات آمونیوم به عنوان معمولی ترین منبع تهیه آمونیوم
می باشد. ولی در کل از نیترات کلسیم ، نیترات پتاسیم و اسید نیتریک برای
تهیه نیترات و از نیترات آمونیوم برای تهیه آمونیوم استفاده می شود .
فسفر:
میزان فسفر در گیاهان از 2/0 تا 5/0 درصد در ماده خشک تغییر می کند.
علائم کمبود: اولین علامت کمبود در رشد دیده می شود و سپس برگهای پیرتر به رنگ زرشکی سیر(ارغوانی) تبدیل می شوند.
علائم زیادی:
اگر از 1% در ماده خشک بیشتر باشد باعث مسمومیت فسفر می شود. مسمومیت فسفر
بر روی سایر عناصر مانند آهن، منگنز و روی تاثیر می گذارد.
غلظت فسفر در محلول غذایی: در اکثر فرمولهای غذایی غلظت فسفر بین 30 تا 50 mg/l می باشد. شکل فسفر در محلول غذایی به صورت منو یا دی هیدروژن فسفات است.
پتاسیم:
میزان پتاسیم در گیاه 25/1 تا 3 درصد در ماده خشک تغییر می کند.
علائم کمبود:
کاهش رشد و کلورز حاشیه ای. علائم کمبود پتاسیم مانند سوختگی برگ است به
صورتی که در کنار برگها بیشتر است. در اکثر فرمولهای محلول غذایی غلظت
پتاسیم در حدود 200 mg/l و به صورت کاتیون است.
منابع تهیه پتاسیم: نیترات پتاسیم - سولفات پتاسیم یا کلرید پتاسیم
کلسیم:
میزان کلسیم در گیاهان در حدود 5/0 تا2% در ماده خشک است.
علائم کمبود:
کمبود کلسیم به صورتی است که برگها به رنگ قهوه ای و یا سیاه ظاهر می شوند
و حاشیه برگها نیز در هم فرو می روند. یکی دیگر از تاثیرهای کمبود کلسیم
مرگ و پوسیدگی شکوفه و گل است.
علائم زیادی: باعث کمبود کاتیونهای مهم مثل پتاسیم و منیزیم می شود. غلظت کلسیم در اکثر محلول های غذایی در حدود 200 mg/l می باشد.
مهمترین
منابع تهیه کلسیم در محلول غذایی نیترات کلسیم می باشد. در صورتی که
حلالیت در آب کم باشد می توان از سولفات کلسیم به عنوان یک منبع تکمیلی
استفاده کرد.
منیزیم:
میزان منیزیم در گیاه باید حدود 5/0 تا 2/0 درصد باشد. منیزیم در ساختار کلروفیل موجود است.
علائم کمبود: کلروز داخلی برگهای پیر. غلظت منیزیم حدود 50 mg/l و به شکل +mg2 در محلول غذایی است. منبع تهیه منیزیم سولفات منیزیم است.
گوگرد:
حجم گوگرد در گیاهان در حدود 15/0 تا 5/0 درصد در ماده خشک است.
علائم
کمبود گوگرد شبیه نیتروژن است به صورتی که تمام گیاه به رنگ سیز روشن
تغییر می کند. غلظت گوگرد در بیشتر محلول های غذایی 50 mg/l به صورت -so42 است. نمک های سولفات پتاسیم، منیزیم و آمونیوم از مهمترین منابع تهیه گوگرد است.
عناصر کم مصرف
بر:
غلظت مناسب بر در حدود 50 تا 10 mg/l در ماده خشک است.
علائم کمبود: کاهش رشد و آسیب قسمتهای فوقانی گیاه و ریشه
علائم زیادی : بی رنگی و لکه دار شدن حاشیه برگها و همچنین مرگ حاشیه برگها
غلظت بر در انواع محلولهای غذایی در حدود 3/0 mg/l می باشد. اسید بوریک یکی از منابع تهیه بر است.
کلر:
غلظت کلر در برگها حدود 15/0 درصد است. میزان بیش از 1/0 برای اکثر میوه جات زیاد خواهد بود.
علائم کمبود: ازدیاد نمک در محیط - علائم مسمومیت سوختگی برگها یا حاشیه آنها و همچنین زردی بی موقع برگها است.
برخی از منابع تامین کلر عبارتند از : کلرید پتاسیم یا کلرید کلسیم - اگر غلظت کلر در محلول زیاد باشد مانع از جذب یونهای دیگر مانند نیترات می شود.
مس:
میزان
مطلوب مس در حدود 10 تا 2 mg/l در (ppm) ماده خشک است. مس در فتوسنتز و
همچنین در ترکیب پروتئین کلروپلاست نقش دارد. مس بعنوان یک آنزیم فعال
کننده شناخته می شود.
علائم کمبود: توقف رشد گیاهان و کلروز
برگهای پیر از علائم کمبود مس است . همچنین در رشد محصولات میوه ای
تاثیر می گذارد و محصولات آنها از حالت طبیعی کوچکتر هستند.
غلظت مطلوب
در محلول غذایی 001/0 تا 01/0 mg/l می باشد. میزان بیشتر از 4 mg/l
در محلول غذایی باعثشیوع بیماری های قارچی می شود.
منبع تهیه مس سولفات مس می باشد.
آهن:
میزان مناسب آهن در اکثر محصولات حدود 50 تا 100 mg/l در (ppm) ماده خشک است.
علائم کمبود:
کم شدن رنگ سبز گیاه بدلیل کاهش کلروفیل. تفاوت علائم کمبود آهن با منیزیم
در این است که کمبود آهن ابتدا در برگهای جوان ظاهر می شود ولی منیزیم در
برگهای پیر زودتر مشاهده می شود.
منابع تهیه:FeEDTA به عنوان
معمولی ترین منبع و آهن های دیگر به صورت مرکب هستند. مثل سولفات آهن،
فسفات آهن که شکل های غیر آلی آهن هستند و سیترات آهن و تارتارات آهن که دو
شکل آلی آهن هستند.
منگنز:
میزان مطلوب منگنز در میوه جات حدود 100 تا 20 mg/l در (ppm) ماده خشک است.
علائم کمبود: در برگهای جوان به شکل یک کلروز داخلی و میانی نمایان می شود.
علائم زیادی:
به صورت نقاط قهوه ای در بعضی از برگهای پیر و یا لکه های سیاه رنگ روی
شاخه و میوه ظاهر می شود.این علائم در کمبود آهن نیز مشاهده می شوند که
برای اطمینان یک تجزیه گیاهی لازم است.
غلظت منگنز در حدود 5/0 تا 1 mg/l در (ppm) در گیاه وجود دارد و برای تهیه آن از سولفات منگنز استفاده می شود.
مولیبدن:
مولیبدن در حدود 5/0 تا 1 mg/l در (ppm) در گیاه وجود دارد.
مولیبدن یک ترکیب مهم در دو آنزیم است. آنزیم تثبیت نیتروژن و احیاء یون نیترات.
علائم کمبود: این علائم شبیه کمبود نیتروژن است و رشد و نمو گل کم می شود.افتادگی گل کلم یکی از نمونه های کمبود مولیبدن است.
در بیشتر فرمولهای محلول غذایی غلظت آن حدود 5/0 mg/l در (ppm) و به شکل آنیون -MoO42 در محلول موجود است.
منبع تهیه: مولیبدات آمونیوم
روی:
غلظت آن50 تا 5 mg/l در (ppm) در ماده خشک موجود است.
علائم کمبود: شبیه یک کلروز داخلی در برگهای تازه یافت می شود و باعث شکستگی و پارگی بعضی از برگها می شود. زیادی روی باعث کمبود آهن می شود.
غلظت در محلول غذایی: در بیشتر فرمولهای غذایی میزان آن 05/0 mg/l در (ppm) و به صورت کاتیون دو ظرفیتی است.
منبع تهیه : سولفات روی
مخلوط کردن مواد و ساخت محلول:
شما می توانید این مواد را جداگانه تهیه کنید و طبق نسبت های موجود با هم مخلوط کنید. قبل از مخلوط مواد به چند نکته توجه کنید.
به وزن و اندازه مواد غذایی دقت کنید.
مواد غذایی را در ظروف جداگانه قرار دهید تا از تناسب آنها مطمئن شوید.
مواد را یکباره با هم مخلوط نکنید و پس از مخلوط کردن آنها را دوباره بسنجید.
دقت محلول باید حدود 5% باشد.
هنگامی که از تناسب مواد مطمئن شدید آنها را در آب بریزید و آنها را در آب به خوبی مخلوط کنید و ظرف را به شدت تکان دهید.
بهتر است برای مخلوط کردن مواد از آب گرم استفاده کنید.
تفاوت سیستم های کشت:
دو
نوع روش کشت هیدروپونیک وجود دارد که هر کدام احتیاج به مدیریت خاصی دارد.
در سیستم باز محلول غذایی فقط یکبار بکار می رود ولی در سیستم بسته محلول
بصورت پیوسته و چرخه ای می باشد.
کیفیت آب:
کیفیت آب
مهمترین مساله در تهیه محلول مناسب است. آبی که دارای مصارف خانگی و
کشاورزی است حتما باید آزمایش شود و سپس مورد استفاده قرار گیرد. زیرا ممکن
است این آبها دارای موادی باشند که در رشد گیاه تاثیر بگذارند. آب سطحی
ممکن است شامل میکروارگانیسم های بیماری زا یا جلبک ها باشد. این عوامل
مشکلاتی در سیستم های کشت بوجود می آورند مثلا جلبک ها باعث انسداد دو راهی
ها و دریچه ها می شوند. بنابراین برای تهیه آب مناسب باید از روشهای
مختلفی استفاده کرد که استفاده از صافی برای تصفیه آب از مواد معلق نامطلوب
یکی از این راههاست. در ضمن هزینه آزمایش کردن آب کمتر از هزینه از بین
بردن مشکلات ناشی از استفاده آب نامطلوب است.
صاف کردن آب و محلول غذایی:
آب
برای اینکه در سیستم کشت بکار گرفته شود باید از یک صافی مناسب مثل لایه
های ماسه عبور داده شود. این کار می تواند ذرات معلق که ممکن است شامل
موجودات ریز بیماری زا، جلبک ها و یا حتی رسوب بعضی از عناصر باشد را از آب
جدا کند.
محلول غذایی را می توان با عبور اشعه ماوراء بنفش (UV) استریل
کرد. برای این کار می توان از دو لامپ 16 وات(UV) در مسیر محلول غذایی
استفاده کرد.
فرمولهای محلول غذایی:
فرمولهای محلول غذایی هوگلند
| محلول مادر (پایه) Stock | میزان کاربرد ml/l |
| محلول 1 | |
| پتاسیم دی هیدروژن فسفات | 1 |
| نیترات پتاسیم | 5 |
| نیترات کلسیم | 5 |
| سولفات منیزیم | 2 |
| محلول 2 | |
| فسفات دی هیدروژن آمونیوم | 1 |
| نیترات پتاسیم | 6 |
| نیترات کلسیم | 4 |
| سولفات منیزیم | 2 |
|
ریز مغذیهای محلول پایه |
|
| اسید بوریک | 2/86 |
| کلرید منگنز | 1/81 |
| سولفات روی | 0/22 |
| سولفات | 0/08 |
| اسید مولیبدات | 0/02 |
|
آهن |
|
| برای محلول شماره 1: 5/0 درصد سیترات آمونیوم آهن | 1 |
| برای محلول شماره 2: 5/0 شلات آهن | 2 |
برخی دیگر از فرمولهای غذایی
| محلول Knop | |||
| منبع | mg/l یا (g/l) | ||
| KNO3 | 0/2 | ||
| Ca(NO3)2 | 0/8 | ||
| NH2PO4 | 0/2 | ||
| MgSO4 . 7H2O | 0/2 | ||
| FePO4 | 0/1 | ||
| محلول هوگلند و اشنایدر | |||
| KNO3 | 0/31 | ||
| Ca(NO3)2 | 0/82 | ||
| MgSO4 . 7H2O | 0/49 | ||
| KH2PO4 | 0/136 | ||
| تارتارات فریک | 1mg/l در 5/0 درصد محلول | ||
| ترلیز Trelease | |||
| KNO3 | 0/683 | ||
| NH4)2SO4) | 0/0679 | ||
| KH2PO4 | 0/3468 | ||
| K2HPO4 | 0/01233 | ||
| CaCL2 | 0/4373 | ||
| MgSO4 . 7H2O | 0/4373 | ||
| FeSO4 . 7H2O | 0/00278 | ||
| محلول Crone | |||
| منبع | a | b | c |
| KNO3 | 1 | 0/75 | 0/75 |
| Ca3(PO4)2 | 0/25 | 0/25 | 0/25 |
| CaSO4 . 2H2O | 0/25 | 0/25 | 0/50 |
| Fe3(PO4)2 . 8H2O | 0/25 | 0/25 | 0/25 |
| MgSO4 . 7H2O | 0/25 | 0/25 | 0/50 |
برخی فرمولهای غذایی تولید تجاری سبزیجات
میزان (g در 100 گالن آب)
منبع Johnson Jensen Larson Cooper نیترات پتاسیم 95 77 67 221 فسفات منو پتاسیم 54 103 - 99 سولفات منیزیم پتاسیم - - 167 - سولفات پتاسیم - - 130 - نیترات کلسیم 173 189 360 380 سولفات منیزیم 95 187 - 194 اسید فسفریک 75% - - 40ml - آهن شلات FeDTPA 9 9/6 12 30 اسید بوریک 0/5 1 2/2 0/6 سولفات مس 0/01 - 0/5 0/15 کلرید مس - 0/05 - - سولفات منگنز 0/3 0/9 1/5 2/3 سولفات روی 0/4 0/15 0/5 0/17 اسید مولیبدیک 0/005 0/02 0/04 - مولیبدات آمونیوم - - - 0/14 فرمول تولید سبزیجات به روش تجاری
میزان (cg در 100 گالن آب)
منبع Johnson Jensen Larson Cooper نیتروژن 105 106 172 236 فسفر 33 62 41 60 پتاسیم 138 156 300 300 کلسیم 85 93 180 185 منیزیم 25 48 48 80 گوگرد 33 64 158 68 ریز مغذیها بر 0/23 0/46 1 0/3 مس 0/01 0/05 0/3 0/1 آهن 2/3 3/8 3 0/1 منگنز 0/26 0/81 1/3 2 مولیبدن 0/007 0/03 0/07 0/2 روی 0/024 0/09 0/3 0/1 گونه های مختلف در ابتدای رشد احتیاج به اصلاح در ترکیب محلول غذایی دارند. بعضی از محصولات نسبت به دیگر محصولات حساسیت بیشتری دارند. بنابراین، امکان دارد فرمولی که برای یک محصول خوب کار می کند، برای گیاه دیگر مناسب نباشد. تنظیم محلول غذایی به عهده شما است. ممکن است در استفاده از این محلول ها به مشکلاتی برخورد کنید که با داشتن آگاهی از نیازهای هر گیاه و علائم کمبود و اطلاعات دیگر می توانید محلول مناسب خود را تهیه کنید.
مقادیر شناخته شده عناصر اصلی در برخی محصولات
محصول نیتروژن فسفر پتاسیم کلسیم منیزیم خیار 230 40 315 175 42 بادمجان 175 39 235 150 28 گیاهان علفی 210 80 175 180 67 کاهو 200 50 300 200 65 هندوانه 186 39 235 180 25 فلفل 175 39 235 150 28 گوجه فرنگی 200 50 360 185 45
فرمول محلول غذایی برای محصولات مختلف
میزان (g در 100 لیتر)
منبع گوجه فرنگی کاهو گل سرخ عناصر اصلی
نیترات کلسیم 680 407 543 سولفات منیزیم 250 985 185 نیترات پتاسیم 350 404 429 کلرید پتاسیم 170 - - فسفات منو پتاسیم 200 136 204 نیترات آمونیوم - 60 20 ریز مغذیها
شلات آهن 15 19/6 19/6 سولفات منگنز 1/78 0/96 3/9 بر 2/43 0/97 1/1 سولفات روی 0/28 0/552 0/448 سولفات روی 0/12 0/12 0/12 مولیبدات سدیم 0/128 0/128 0/127
کنترل EC:
راهنمای کلی میزان مناسب EC
| گیاهان میوه ای مثل خیار گوجه | گیاهان برگی مثل کاهو و ریحان | |
| مرحله ابتدایی رشد (کاشت دانه) |
1600 -1800 mMho/cm |
1400 -1600 mMho/cm |
| متوسط EC | 2500 mMho/cm 1750 ppm |
1800 mMho/cm 1260 ppm |
| میوه دهی | 2400 -2600 mMho/cm 1680 -1820 ppm |
-------- |
| شرایط کمی نور (زمستان) | 2800 -3000 mMho/cm 2000 ppm |
2000 mMho/cm 1320 ppm |
| شرایط زیادی نور(تابستان) | 2200 -2400 mMho/cm 1700 ppm |
1600 mMho/cm 1120 ppm |
آماده هرگونه پاسخ گویی به سوالات شما در این زمینه هستیم در پایان امیدواریم که این مطالب برای شما مفید واقع شده باشد و بتواند شما را در کشت هیدروپونیک قدمی به جلو ببرد. منتظر مطالب جدید ما در ارتباط با سیستم ها و روشهای جدید کشت هیدروپونیک باشید.
